Wettelijke verdeling bij overlijden: bescherm jouw gezin en onderneming met een duidelijk testament

⏰ Leestijd: 12-15 minuten

Bij Voor Elkaar Administratie & Advies krijgen we regelmatig vragen over erfrecht en vooral over de wettelijke verdeling bij overlijden. Wanneer je overlijdt, wil je uiteraard dat alles goed geregeld is voor je nabestaanden én je onderneming. Omdat emoties vaak hoog oplopen, is het belangrijk om vooraf stil te staan bij praktische én fiscale keuzes.

In deze uitgebreide blog leggen we helder uit hoe de wettelijke verdeling precies werkt, wanneer deze automatisch geldt, hoe je hiervan kunt afwijken en waarom een testament essentieel is voor ondernemers en particulieren. Uiteraard krijg je duidelijke voorbeelden, praktische tips en verwijzingen naar relevante wetsartikelen, zodat jij precies weet hoe je jouw nalatenschap goed regelt.

Hoe werkt de wettelijke verdeling en wanneer geldt deze?

De wettelijke verdeling is geregeld in artikel 4:13 van het Burgerlijk Wetboek (BW). Dit artikel bepaalt wat er gebeurt met jouw vermogen als je overlijdt zonder testament. Volgens deze regeling erft de langstlevende echtgenoot of geregistreerd partner automatisch het volledige vermogen. De kinderen krijgen hierbij een niet direct opeisbare vordering op de langstlevende partner. Dit betekent concreet dat de langstlevende partner volledige zeggenschap heeft over het vermogen en niets direct hoeft uit te keren aan de kinderen.

Wanneer geldt de wettelijke verdeling?

De wettelijke verdeling is automatisch van toepassing bij overlijden als je gehuwd bent of een geregistreerd partnerschap hebt en geen testament hebt opgesteld. Dit biedt de langstlevende partner zekerheid en voorkomt directe financiële druk na het overlijden van de partner.

Het is belangrijk om te weten dat deze regeling niet geldt voor ongehuwd samenwonenden. Zonder testament erven in dat geval de kinderen direct, waardoor de langstlevende partner niets erft. Dit kan grote financiële gevolgen hebben voor deze partner, omdat het vermogen volledig naar de kinderen gaat en er wellicht onvoldoende middelen zijn om bijvoorbeeld in de woning te blijven wonen. Dit is een belangrijke reden waarom juist samenwoners hun situatie goed moeten regelen via een testament.

Kun je afwijken van de wettelijke verdeling?

Ja, het is zeker mogelijk én vaak verstandig om af te wijken van de wettelijke verdeling. Dit kan alleen door een testament op te stellen. Met een testament kun je specifieke wensen vastleggen die beter aansluiten bij jouw persoonlijke situatie, gezin of onderneming. Denk bijvoorbeeld aan:

• Het direct uitkeren van geldbedragen of specifieke bezittingen aan kinderen.

• Het benoemen van een bewindvoerder voor minderjarige kinderen, zodat hun erfenis goed wordt beheerd.

• Het specifiek nalaten van bepaalde bezittingen, zoals een woning of bedrijf, aan één erfgenaam.

Waarom zou je overwegen af te wijken van de wettelijke verdeling?

Hoewel de wettelijke verdeling zekerheid en eenvoud biedt, is deze regeling niet altijd de beste keuze voor jouw specifieke situatie. Denk daarbij aan:

• Het beschermen van bepaalde bezittingen (zoals een onderneming of familiehuis) die je specifiek binnen de familie wilt houden.

• Het voorkomen van financiële problemen bij de langstlevende partner als je ongehuwd samenwoont.

• Fiscale optimalisatie, waardoor je erfbelasting bespaart en je vermogen beter kunt verdelen.

• Voorkomen van conflicten tussen erfgenamen doordat vooraf duidelijk is wat je wensen zijn.

Wanneer krijgen kinderen hun erfdeel en wat is het verschil tussen wettelijk erfdeel en legitieme portie?

Bij een wettelijke verdeling krijgen kinderen hun erfdeel niet direct uitbetaald. In plaats daarvan hebben zij een zogenaamde 'vordering' op de langstlevende ouder. Concreet betekent dit dat het erfdeel van de kinderen pas opeisbaar wordt als ook de langstlevende ouder overlijdt of in specifieke situaties, zoals bij faillissement of schuldsanering. Tot dat moment behoudt de langstlevende ouder de volledige controle over het vermogen en kan hij of zij vrij beschikken over het gehele erfdeel.

Wettelijk erfdeel versus legitieme portie

Veel mensen halen het wettelijk erfdeel en de legitieme portie door elkaar, maar er is een belangrijk verschil tussen beide begrippen:

• Het wettelijk erfdeel (volgens artikel 4:10 Burgerlijk Wetboek) is het standaard erfdeel waarop kinderen recht hebben volgens de wet. Als er geen testament is, ontvangen kinderen automatisch dit deel van het vermogen van de overledene, al wordt dit bij wettelijke verdeling dus nog niet meteen uitgekeerd.

• De legitieme portie (volgens artikel 4:63 Burgerlijk Wetboek) is een wettelijk vastgesteld minimumbedrag waarop een kind altijd recht heeft, zelfs wanneer dit kind expliciet is onterfd. Dit minimumbedrag bedraagt precies de helft van het bedrag dat het kind zou krijgen als het niet onterfd was.

Dit betekent dat ouders hun kinderen niet volledig kunnen onterven. Ook wanneer een kind bewust is uitgesloten van de erfenis via een testament, kan dat kind altijd nog zijn of haar legitieme portie opeisen.

Het is belangrijk om te realiseren dat een legitieme portie niet automatisch wordt uitgekeerd; het onterfde kind moet deze actief opeisen. Ook is de legitieme portie altijd een geldbedrag, geen recht op specifieke bezittingen zoals een huis of persoonlijke spullen.

Wanneer is dit relevant?

In veel families is het verschil tussen het wettelijk erfdeel en de legitieme portie vooral van belang wanneer er sprake is van familieruzies of complexe situaties zoals samengestelde gezinnen. Het kan ook spelen bij zakelijke families, waar het bedrijfsvermogen ongelijk verdeeld wordt. Om conflicten achteraf te voorkomen is het verstandig om duidelijke afspraken vast te leggen in een testament. Daarmee voorkom je discussies en onrust bij jouw nabestaanden.

En wat als er geen partner of kinderen zijn?

Als iemand overlijdt zonder partner of kinderen én zonder testament, is de wettelijke verdeling niet van toepassing. In dat geval treedt het versterferfrecht in werking, waarbij erfgenamen worden aangewezen op basis van vier wettelijke groepen (volgens artikel 4:10 BW):

1. Eerste orde – kinderen en afstammelingen

2. Tweede orde – ouders, broers en zussen

3. Derde orde – grootouders en hun afstammelingen (ooms, tantes, neven, nichten)

4. Vierde orde – overgrootouders en hun afstammelingen

Zodra er erfgenamen zijn in een hogere orde, komen lagere ordes niet meer in aanmerking. Zijn er helemaal geen erfgenamen in deze groepen, dan vervalt de nalatenschap aan de Staat (artikel 4:189 BW).

Waarom een testament essentieel is voor ondernemers én particulieren

Een testament is belangrijk omdat het je volledige controle geeft over de verdeling van jouw vermogen na overlijden. Zonder testament bepaalt de wet hoe jouw bezittingen worden verdeeld. Hoewel de wettelijke verdeling eenvoudig lijkt, beperkt het je sterk in het uitvoeren van specifieke wensen en het benutten van fiscale voordelen. Met een testament kun je juist precies aangeven wie welk onderdeel van jouw nalatenschap ontvangt, hoe en wanneer dat gebeurt, en onder welke voorwaarden.

Flexibiliteit en maatwerk

Een testament biedt veel meer flexibiliteit dan de wettelijke verdeling. Zo kun je bijvoorbeeld:

• vastleggen dat kinderen hun erfdeel eerder of juist later ontvangen;

• je samenwonende partner tot erfgenaam benoemen;

• een goed doel opnemen in je nalatenschap;

• specifieke bezittingen (zoals vastgoed of sieraden) aan één bepaalde erfgenaam nalaten;

• bepalen dat erfgenamen hun erfenis onder bewind ontvangen als extra bescherming;

• fiscale voordelen benutten om erfbelasting zoveel mogelijk te beperken.

Hierdoor voorkom je dat je nabestaanden onverwacht veel belasting moeten betalen over jouw nalatenschap en zorg je ervoor dat iedereen precies ontvangt wat jij in gedachten hebt.

Extra belangrijk voor ondernemers

Voor ondernemers is het belang van een testament nóg groter. Jarenlang heb je tijd, geld en energie geïnvesteerd in het opbouwen van jouw onderneming. Het zou dan ook zonde zijn als deze zorgvuldig opgebouwde waarde na jouw overlijden terechtkomt bij erfgenamen die geen betrokkenheid bij het bedrijf hebben of onvoldoende kennis om het succesvol voort te zetten. Dit kan leiden tot conflicten en zelfs het einde van het bedrijf.

Met een testament regel je de bedrijfsopvolging heel precies. Je kunt bijvoorbeeld:

• Vastleggen wie jouw bedrijf voortzet en onder welke voorwaarden.

• Bepalen hoe de eigendomsoverdracht fiscaal gunstig geregeld kan worden.

• Afspraken maken over financiële compensatie voor erfgenamen die niet in het bedrijf betrokken zijn.

Dit zorgt voor duidelijkheid en continuïteit, zowel binnen jouw familie als binnen jouw onderneming.

Ook essentieel voor particulieren en gezinnen

Ook als particulier is het belang van een testament groot. Veel mensen realiseren zich niet hoeveel duidelijkheid en rust het biedt wanneer je jouw wensen vooraf goed vastlegt. Emoties kunnen bij overlijden hoog oplopen, wat conflicten veroorzaakt tussen erfgenamen. Met een helder testament voorkom je dit. Je bepaalt zelf wie wat krijgt, zodat iedereen vooraf precies weet waar hij of zij aan toe is.

Een testament helpt particulieren om bijvoorbeeld:

• Voogdij voor minderjarige kinderen duidelijk vast te leggen. Zonder testament bepaalt de rechter wie voogd wordt, wat misschien niet aansluit bij jouw wensen.

• Erfrechten van samenwonende partners zonder huwelijk of geregistreerd partnerschap goed te regelen. Zij erven namelijk niet automatisch.

Kortom, een testament biedt zekerheid

Bij Voor Elkaar Administratie & Advies geloven we dat een testament niet alleen administratief, maar vooral emotioneel en financieel belangrijk is. Of je nu ondernemer of particulier bent, door jouw wensen tijdig vast te leggen voorkom je conflicten, beperk je belastingdruk en bescherm je jouw naasten optimaal.

Wil je hier persoonlijk advies over, passend bij jouw situatie? Neem dan gerust contact met ons op. Samen zorgen we dat alles écht goed voor elkaar komt.